Przejście do sekcji:
Rys historyczny
Najstarsze dzieje sięgają średniowiecza
Głowno należy do grona tych miejscowości, które posiadając metrykę średniowieczną, bardzo późno pojawiły się w źródłach pisanych.
Poniższe treści oparte są na fragmentach wydanej w roku 2010 Monografii Historycznej Głowna pt. "Głowno. Dzieje Miasta" autorstwa zespołu historyków z łódzkiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, pod redakcją prof. Marii Nartonowicz-Kot.
Pierwsza wzmianka o Głownie pochodzi z łęczyckich ksiąg ziemskich, w których zrelacjonowano odbywającą się w dniu 12 września 1419 r. rozprawę sądową, w wyniku której Jakusz (Jakub) z Głowna zyskał 40 grzywien groszy na Pawle z Domaradzyna. Z pewnością Głowno istniało długo przed rokiem 1419, a wniosek ten wysnuto w oparciu o analizę stosunków dziesięcinnych. Jego ówcześni mieszkańcy świadczyli dziesięcinę na rzecz kościoła parafialnego w Domaniewicach. Kościół w Domaniewicach powstał przed rokiem 1357, przypuszczalnie w XIII wieku i prawdopodobnie już w tym czasie istniały wsie Głowno, Skaratki, Kamień i Paleniec.
Kolejna wiadomość dotycząca Głowna jeszcze jako wsi, pochodzi z dokumentów Jakuba dziedzica Głowna i Mikołaja Trąby arcybiskupa gnieźnieńskiego (1411-1422).
W literaturze historycznej utrwalił się pogląd, że Głowno otrzymało prawa miejskie w 1427 r. z nadania księcia Siemowita. Opinia ta posiada długą tradycję, bowiem wypowiedziana została już w roku 1820 w sporządzonym wówczas przez burmistrza Antoniego Męcińskiego opisie miasta. Późniejsza literatura doprecyzowała, że miasto Głowno lokowane zostało 24 października 1427 r. na prawie chełmińskim na wzór Rawy. Autorzy monografii historycznej Głowna wydanej w 2010 r. uznali jednak, iż pogląd ten należy odrzucić, bo prawa miejskie Głowno musiało posiadać nieco wcześniej. W toku swych rozważań historycy zaproponowali przyjęcie za przybliżoną datę nadania Głownu praw miejskich rok 1425.
Pierwszy ze znanych właścicieli Głowna, Jakub zwany Kaszyk, pochodził z mazowieckiego rodu Pierzchałów. Jakub z Głowna był rycerzem pasowanym. Nie wiadomo za jakie zasługi otrzymał rycerski pas, ale można przyjąć, że tak jak większość rycerzy tamtej epoki odznaczył się w walkach z Zakonem Krzyżackim.
Znacznie więcej wiadomości dotyczy trzeciego pokolenia Głowińskich. Zostały one zebrane w rozdziale 4. opracowania "Głowno. Dzieje miasta" pt. Właściciele Głowna.
Najstarszy skład Rady Miejskiej Głowna znany jest z 1546 r. Stanowisko burmistrza sprawował wówczas Maciej Pezak, a rajcami byli: Szymon Drozdek, Stanisław Nerka, Mikołaj Rzemień i Jan Bębenek. Siedzibą władz miejskich był ratusz, o którym wzmianka pochodzi z roku 1571.
Rozwój gospodarczy
Stan rozwoju rzemiosła w Głownie poznać można na podstawie danych pochodzących z drugiej połowy XVI w. W roku 1563 podatek na rzecz państwa pobrano tu od 38 różnych rzemieślników. Wśród dochodów dziedziców Głowna wymienione zostało w 1571 r. także targowe – zarówno tygodniowe, jak i roczne. Ważnym elementem działalności gospodarczej mieszczan było piwowarstwo, a później także gorzelnictwo. Tzw. propinacją piwa w 1563 r. zajmowało się w Głownie 7 mieszczan. W mieście działały 23 kotły gorzałczane. W dokumencie z roku 1429 wzmiankowany był również młyn w Głownie. W roku 1534 wymieniane były już dwa młyny. Sprzyjające stosunki wodne przyczyniły się tu również do rozwoju rybołówstwa. Wskazują na to wzmianki o licznych stawach występujących w Głownie i najbliższej okolicy.
Administracja
Położenie miasta w strukturach administracyjnych państwa w XVII-XVIII w. nie uległo zmianie. Do 1793 r. Głowno leżało w granicach województwa i powiatu rawskiego. Nie ma bezpośrednich przekazów, które dokumentowałyby dzieje Głowna i okolic w czasie „potopu”. Z pewnością miasto nie zostało dotknięte bezpośrednio przez działania wojenne. Nie znajdowało się też na trasie przemarszu głównych sił biorących udział w walkach. Wyludnienie i ubytek domostw, jakie dotknęły Głowno nie miały związku z bezpośrednimi walkami, ale z grabieżami i celowym niszczeniem, jakich dopuszczały się wojska na okupowanym terenie. Po Szwedach przez Głowno przeszły wojska siedmiogrodzkie. W okolicy stacjonowały też posiłkowe oddziały habsburskie, którym przypisuje się zrabowanie Głowna w końcu 1657 r. Straty demograficzne Głowna były przede wszystkim skutkiem epidemii, która pojawiła się wraz z wojną oraz głodem.
Pod pruskim zaborem
W wyniku II rozbioru Polski Głowno dostało się pod panowanie pruskie w nowej prowincji pod nazwą Prusy Południowe, podzielonej na dwa departamenty: poznański i łęczycki. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. prowincja ta została powiększona o część przyłączonego do niej Mazowsza z Warszawą i ostatecznie podzielona na trzy departamenty: poznański, kaliski i warszawski. Od roku 1793 Głowno pozostawało w departamencie łęczyckim podzielonym na 11 powiatów. Po roku 1795 miasto znalazło się w departamencie warszawskim podzielonym na 10 powiatów. Pozostawało w powiecie brzezińskim wraz Bratoszewicami, Strykowem i samymi Brzezinami.
Przez cały czas istnienia Księstwa Warszawskiego Głowno pozostawało w departamencie warszawskim oraz powiecie brzezińskim. Siedzibą tego powiatu był Stryków.
Od października 1816 r. Głowno znalazło się w granicach woj. mazowieckiego. Wchodziło w skład obwodu rawskiego i powiatu brzezińskiego. Siedzibą władz obwodowych była Rawa Mazowiecka, a powiatowych – nadal Stryków.
Po powstaniu listopadowym, kiedy to w 1837 r. władze rosyjskie zlikwidowały tradycyjne polskie województwa na rzecz rosyjskich guberni, Głowno znalazło się w guberni mazowieckiej. Po powstaniu styczniowym Głowno znalazło się w nowo powstałej guberni piotrkowskiej z siedzibą w Piotrkowie Trybunalskim i położone było w powiecie brzezińskim – tym razem po raz pierwszy z siedzibą władz powiatowych w Brzezinach. W przynależności administracyjnej miasta, do I wojny światowej nic się nie zmieniło. Decyzją władz carskich w latach 1869-1870 334 miasta, wśród nich Głowno, pozbawione zostały praw miejskich. Włączone zostały one do okolicznych gmin wiejskich. Głowno przyłączone zostało do gminy Bratoszewice.
I wojna światowa
Początkowo działania trwającej od sierpnia 1914 r. I wojny światowej ominęły Głowno i okolice. Wojna dotarła do Głowna w październiku 1914 r. O ile w czasie pierwszych walk miasto nie zostało specjalnie dotknięte zniszczeniami, o tyle w końcowej fazie Operacji Łódzkiej, na przełomie listopada i grudnia, osada bardzo ucierpiała. Blisko 25% jej budynków uległo zniszczeniu, spłonęło prawie całe śródmieście. 28 listopada spalił się kościół, ocalała tylko jedna ściana świątyni z figurą NMP. W grudniu pożar strawił plebanię.
W 1915 r. rozporządzeniem niemieckiego prezydenta policji w Łodzi, Głowno wyłączono z gminy Bratoszewice i po przyłączeniu do niego wsi Swoboda przekształcono je w samodzielną gminę miejską z burmistrzem i radą miejską. Jesienią 1918 r. coraz wyraźniej dawało się odczuć, że wojna trwająca od przeszło 4 lat zbliżała się ku końcowi. Po odzyskaniu niepodległości nie uznano jednak Głowna za miasto i nie rozciągnięto nań postanowień Dekretu o samorządzie. Mieszkańcy sami postanowili podjąć starania o przywrócenie Głownu praw miejskich. 2 maja 1919 r. zwołano zebranie mieszkańców osady, w którym uczestniczyło ponad 500 osób. Jego sekretarzem był Romuald Cebertowicz. W trakcie tego spotkania większość głownian opowiedziała się za przywróceniem Głownu godności miasta. Podobną w treści uchwałę o umiastowieniu Głowna, Rada podjęła na posiedzeniu w dniu 11 stycznia 1922 r. Ostatecznie prawa miejskie przywrócono Głownu 30 grudnia 1924 r. rozporządzeniem Cyryla Ratajskiego, ówczesnego ministra spraw wewnętrznych w rządzie Władysława Grabskiego.
Przez cały okres międzywojenny Głowno stanowiło dla okolicznych miejscowości ważne centrum nie tylko handlowe, ale również administracyjne. W mieście funkcjonował urząd pocztowo-telegraficzny, którego naczelnikiem w pierwszych latach niepodległości był Adam Cebertowicz.
Na początku XX w. Głowno uzyskało połączenie kolejowe z Warszawą i Łodzią, dzięki czemu rozwinęło się przemysłowo. W okresie międzywojennym Głowno stało się także licznie uczęszczanym letniskiem.
II wojna światowa
W trzecim dniu wojny na Głowno spadły bomby. Luftwaffe atakowała okolice Osin, kilka bomb spadło w lesie na „Borówce”, na szosę w okolicy tzw. chojaka, na ul. Spacerową 12 i na dworzec kolejowy. Zginęli cywile, wśród nich dzieci. Pod koniec pierwszego tygodnia wojny Głowno przypominało coraz bardziej miasto przyfrontowe. Szyby okienne pozaklejano paskami papieru, mającymi – jak uważano – chronić przed odłamkami szkła. W części domów zamontowano czarne rolety, na strychach gromadzono piasek, pod ręką miały być łopaty i bosaki. We wrześniu 1939 r. Głowno nabrało szczególnego znaczenia wojskowego. Przez miasto przetoczyła się duża ilość wojska pochodzącego z odchodzącej na wschód - ze względu na przewagę przeciwnika - Armii „Łódź”. Przez miasto przeszły także tysiące cywilów, zwłaszcza łodzian. Niejako w drugiej odsłonie okropności wojny dla Głowna i okolic uczestniczyły Armie „Poznań” i „Pomorze”. U schyłku pierwszej fazy bitwy nad Bzurą od północy zbliżała się - spychając Niemców - polska piechota i kawaleria. Jednakże dla samego Głowna nie było już nadziei na powrót polskiego żołnierza. 12 dnia wojny zabrakło do tego zaledwie kilkuset metrów. Dla głownian rozpoczęła się pełna ofiar okupacja.
W wyniku rozstrzygnięć z października 1939 r. Głowno stało się częścią Generalnego Gubernatorstwa, ale znajdowało się w bezpośrednim sąsiedztwie z tzw. Krajem Warty. Zarząd Miejski mieścił się wówczas przy ul. Młynarskiej 22. W Domu Ramischa przy ul. Zabrzeźnej znajdowała się ekspozytura starosty, a przy ul. Łowickiej 52 – filia Urzędu Pracy z Sochaczewa. Aparat policyjny stanowił posterunek żandarmerii i posterunek granatowej policji. Żandarmeria zajęła plebanię kościoła przy ul. Łowickiej 37, a w piwnicach budynku parafialnego znajdował się areszt. Aresztowanych przekazywano do dyspozycji gestapo lub do więzienia w Łowiczu. Posterunek policji granatowej znajdował się po drugiej stronie ulicy Łowickiej pod numerem 54.
Mieszkańców Głowna nie ominęły aresztowania, mordy i egzekucje. Pierwszych zbrodni hitlerowcy dopuścili się już z chwilą zajęcia miasta. Ich ofiarą padł 8 września 1939 r. zastrzelony przez żołnierzy niemieckich polski żołnierz Józef Cieślak. Dzień później przy torach kolejowych hitlerowcy zastrzelili kilkunastu cywilów. Jednym z wyróżniających się w okrucieństwie głowieńskich żandarmów był Paul Oskar Lange, który został zlikwidowany przez AK 24 października 1943 r. Świadectwem zbrodniczej działalności niemieckiego okupanta w Głownie jest zbiorowa mogiła 24 osób rozstrzelanych przez hitlerowców 25 X 1943 r. i 12 III 1944 r. pod murem cmentarza parafialnego w Głownie.
Getto
Według danych z początku 1938 r. na 8 772 mieszkańców Głowna 6 696 było wyznania rzymskokatolickiego, 1951 – mojżeszowego, 66 – ewangelickiego i 9 - innego wyznania. Liczba społeczności żydowskiej w Głownie zwiększyła się z chwilą wybuchu wojny. Zanim w maju 1940 r. doszło do utworzenia w Głownie getta, do miasta napłynęły setki uciekinierów i wysiedleńców żydowskich z zachodniej Polski. Ściągali tu Żydzi z Łodzi, Aleksandrowa Łódzkiego, Konstantynowa Łódzkiego, Brzezin, Strykowa i innych miast.
Getto w Głownie ulokowane zostało na tzw. Borówce w letniskowej części miasta między ulicami Cegielnianą, szosą Łódź – Warszawa, rzeką Brzuśnią oraz ulicami Kościuszki i Spacerową. Jedyne wejście do getta znajdowało się od strony obecnej ul. Wojska Polskiego. Getto w Głownie istniało niecały rok, do marca 1941 r. Przewinęło się przez nie około 7 tys. osób. Żydzi z głowieńskiego getta trafili do getta w Warszawie i obozu zagłady w Treblince.